Światowy lekarz z Otwocka

Kontynuując cykl przybliżający biografie wybitnych osób związanych z Otwockiem i szerokorozumianymi jego okolicami chciałbym dzisiaj przybliżyć Państwu postać jednego z najwybitniejszych pediatrów polskich i europejskich pierwszej połowy XX w. Był on związany z Otwockiem, a w szczególności z Sanatorium dla dzieci im. J. Marchlewskiego, gdzie pracował po II wojnie światowej. 

Lekarski talent z tradycjami

Franciszek Józef Stefan Groër urodził się 19 kwietnia 1887 r. w Bielsku w rodzinie wziętego adwokata Wincentego Groëra i znanej aktorki Zofii z Kurzejemskich. Nestor rodziny, dziadek Franciszek Groër (1807-1876), był doktorem medycyny (naukowy doktorat w 1849 r.), chirurgiem, naczelnym lekarzem Szpitala św. Ducha w Warszawie w latach 1858-1876, członkiem honorowym Rady Lekarskiej Królestwa Polskiego i Warszawskiego Towarzystwa Lekarskiego.

Franciszek poszedł w ślady swojego dziadka, również Franciszka, a nawet prześcignął go w osiągnięciach. Stał się cenionym lekarzem pediatrą, autorytetem naukowym światowego formatu, nauczycielem akademickim, profesorem Uniwersytetu im. Jana Kazimierza we Lwowskiego i pierwszym dyrektorem Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie. Do historii przeszedł jako współtwórca znanej w świecie medycznym lwowskiej szkoły pediatrycznej i pionier prewencji i wczesnego wykrywania gruźlicy u dzieci. W tym celu powołał pierwszą pediatryczną poradnię przeciwgruźliczą. W wolnych chwilach społecznik, matematyk, muzykolog, poeta, fotograf, myśliwy, automobilista i sportowiec, poliglota władający 9 językami: angielskim, francuskim, niemieckim, rosyjskim, włoskim, serbochorwackim, ukraińskim, łaciną i greką. Miał też spore umiejętności fotograficzne. Pisał wiersze, tworzył pieśni, a nawet skomponował operetkę.

Od muzyki do medycyny

Naukę pobierał w Prywatnym Gimnazjum Realnym Witolda Wróblewskiego w Warszawie. Egzamin maturalny złożył w 1905 r. w Petersburgu. W latach 1905–06 studiował w Konserwatorium Muzycznym w Warszawie i następnie w latach 1906–11 na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu we Wrocławiu. Tam w 1911 r. na podstawie dysertacji Über die Prodigiosus Gelatinase otrzymał stopień doktora medycyny, który rok później nostryfikował w Cesarskiej Wojskowej Akademii Medycznej w Petersburgu. W kolejnym roku, na zaproszenie prof. Clemensa von Pirquet’a, podjął pracę w Laboratorium Immunologicznym i Biochemicznym Uniwersytetu Wiedeńskiego. W latach 1913–1919 pracował jako asystent na Uniwersytecie w Wiedniu m.in. w Laboratorium Immunologicznym i Biochemicznym oraz w Katedrze i Klinice Pediatrycznej Uniwersytetu Wiedeńskiego (pod kierunkiem prof. Pirque), gdzie określono go jako „uaniam legendi” (1918 r.). Prowadził tam badania nad czerwonką, błonicą i adrenaliną. Angażował się również w działalność w zakresie organizacji opieki nad matką i dzieckiem. Był konsultantem ds. polskich w Ministerstwie Zdrowia Publicznego w Wiedniu. W 1915 r. otrzymał docenturę w wiedeńskiej Akademii Nauk Społecznych. W 1918 r. uzyskał habilitację (według innych źródeł w 1916 r.).  W tym czasie, młody i zdolny lekarz, którym był Franciszek, nawiązuje bardzo bliskie kontakty z ówczesnymi sławami medycyny europejskiej. Podczas pobytu w Wiedniu, w 1915 r. ożenił się z angielką Cecylią Cumming.

Profesor we Lwowie - praca na rzecz dzieci

W czerwcu 1919 r. objął po sławnej pamięci prof. Janie Raczyńskim kierownictwo Kliniki Pediatrycznej Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jana Kazimierza. jako profesor nadzwyczajny, od 1923 r. profesor zwyczajny. 

W ocenie komisji złożonej z 5 wybitnych profesorów opiniującej jego kandydaturę na to stanowisko możemy przeczytać: 

„Jego obszerna działalność naukowa, znakomite przygotowanie specjalne, krytyczny umysł, umiejętność dokładnego analizowania faktów, zupełne oddanie humanitarnym ideałom, organizacyjne zdolności, głębokie umiłowanie przedmiotu są gwarancją, że kandydat odpowie pokładanym w nim nadziejom”. 

Tu zorganizował bardzo prężny ośrodek naukowo-badawczy znany w całej Europie i tu prowadził swoje prace badawcze z zakresu immunologii, dietetologii, alergii, gruźlicy, organizacji opieki zdrowotnej nad dzieckiem. Wiele z prowadzonych prac badawczych było pionierskimi o wielkiej wadze. Dzięki nim stał się znanym i cenionym autorytetem w całym świecie pediatrycznym. W klinice zorganizował laboratorium analityczne, pracownię radiologiczną oraz inne poradnie specjalistyczne. Był prekursorem nemowego systemu odżywiania dzieci. Przez 26 lat pracy na stanowisku kierownika Katedry Pediatrii i kierownika Kliniki Chorób Dziecięcych we Lwowie wyszkolił liczną grupę lekarzy pediatrów oraz przy współpracy ze znaną wiedeńską pielęgniarką Amandą Sedlak grupę pielęgniarek pediatrycznych.

W latach 1924-26 na zaproszenie rządu jugosłowiańskiego zorganizował na Uniwersytecie Belgradzkim wzorcową Klinikę Pediatryczną. W roku akademickim 1931/32 wyjechał do USA. Tam jako profesor wizytujący odbył cykl wykładów na University of Illinois w Chicago.

Wojna i dramatyczne ocalenie

Okres II wojny światowej przeżył we Lwowie. W 1939 r. władze radzieckie powierzyły mu zorganizowanie i kierowanie służbą zdrowia we Lwowie i okolicy. Pozostał dalej kierownikiem Kliniki Pediatrycznej. Zorganizował Instytut Matki i Dziecka jako filię Instytutu Kijowskiego. Po aresztowaniu kilkudziesięciu polskich profesorów uczelni wyższych Lwowa przez hitlerowców w nocy 3 lipca 1941 r. został uwolniony jako jedyny z grupy profesorów, zamordowanych tej nocy na Wzgórzach Wuleckich. To „niesamowite szczęście” było zapewne efektem jego bardzo dobrej znajomości języka niemieckiego oraz studiom i stażom odbytym w Wiedniu. Był dwukrotnie aresztowany i tylko dzięki wstawiennictwu jednego z funkcjonariuszy niemieckich, którego dziecko leczył, uniknął śmierci. W 1944 r., po powtórnym wkroczeniu wojsk sowieckich do Lwowa. przystąpił do odbudowy lecznictwa pediatrycznego na tym terenie. Po wysiedleniu ze Lwowa, w 1946 r. zamieszkał w Bytomiu i pracował jako kierownik Katedry i Kliniki Chorób Dziecięcych Akademii Lekarskiej w Bytomiu (od 1950 r. Śląska Akademia Medyczna w Zabrzu), zaś w latach 1948–51 był prorektorem tej uczelni. W latach 1951–61 (aż do przejścia na emeryturę) był dyrektorem Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie i kierownikiem Oddziału Gruźlicy tego Instytutu. 

Nowy rozdział – Otwock

Od 1948 r. był organizatorem i następnie kierownikiem (aż do śmierci w 1965 r.) 120-łóżkowego Oddziału Pediatrycznego Instytutu Gruźlicy w Otwocku mieszczącego się w Sanatorium im. J. Marchlewskiego. W Oddziale zatrudniał młodych, zdolnych lekarzy, którzy sami następnie zostawali wybitnymi naukowcami. W początkach swojej kariery pracowali tutaj m.in.: prof. Bogusław Halikowski (organizator ośrodka leczenia gruźliczego zapalenia mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych oraz twórca skutecznych metod leczenia tej wcześniej śmiertelnej choroby), doc. dr Helena Krukowska, dr Halina Herbert, dr Barbara Czarlińska. Pod jego kierownictwem w Otwocku opublikowanych zostało około 300 prac naukowych dotyczących rozpoznawania, leczenia dzieci chorych na gruźlicę i zasad postępowania z ozdrowieńcami po jej przebyciu. Prowadzi ożywione kontakty z innymi ośrodkami pediatrycznymi w Europie. W latach 50-tych i na początku 60-tych Oddział jest odwiedzany przez naukowców z Francji, Anglii, Szwajcarii, Holandii, Niemiec i ZSRR. Pomimo przejścia w 1961 r. na emeryturę nadal pozostaje aktywny zawodowo: kieruje Zakładem Immunologii i Bakteriologii Instytutu Matki i Dziecka oraz kontynuuje pracę naukową i dydaktyczną w Otwocku. 

Autorytet światowej pediatrii

Profesor Franciszek Groër pozostawił po sobie ogromny kapitał wiedzy, z którego do dnia dzisiejszego korzysta polska i światowa pediatria. Wśród jego głównych zainteresowań badawczych była alergologia dziecięca, profilaktyka i leczenie chorób zakaźnych, a także problematyka nabytej i wrodzonej odporności. Już w 1914 r. podsumował swoje, pod wieloma względami pionierskie, badania nad przekazywaniem odporności na błonicę przez matkę za pośrednictwem łożyska nienarodzonemu dziecku. Cztery lata później przedstawił wyniki badań nad nieswoistymi mechanizmami obronnymi ustroju polegającymi na wpływie zjawisk odczynowych na wrażliwość uszkodzonej lub drażnionej skóry. Wprowadził wówczas w terminologii lekarskiej oryginalne pojęcie higiogenezy jako przeciwstawne do patogenezy, a opisujące zespół mechanizmów prowadzących do procesu zdrowienia. W swych pracach wyraźnie rozgraniczał pojęcia wrażliwości i odczynowości ustroju, co w efekcie prowadziło do sformułowania prawa patergii wskazującego na ścisłą zależność reakcji organizmu od siły drażniącej bodźca. Do niego też należy wprowadzenie pojęć: homodynamii odnoszącego się do równowagi pomiędzy wrażliwością a odczynowością oraz pleostezji, jeśli zaznaczała się przewaga czynnika wrażliwości i pleoergi, gdy przeważała odczynowość. Jako pierwszy na świecie dał pełny obraz kliniczny niedoboru witaminy B₂. W okresie międzywojennym jako pierwszy w Polsce stosował metody matematyczne w opisie materiału klinicznego. W 1939 r. zainicjował pionierskie na skalę światową transfuzje krwi u noworodków ze skazą krwotoczną. W 1945 r. odkrył czynnik przeciwkrwotoczny występujący jako zanieczyszczenie witaminy K i działający leczniczo w małopłytkowości pierwotnej – określił go mianem czynnika AHF. Po ponad 50 latach intensywnej pracy zawodowej pozostawił po sobie 225 prac naukowych opublikowanych w czasopismach polskich i zagranicznych oraz kilkudziesięciu samodzielnych pracowników naukowych.

Człowiek wielu pasji

Profesor Groër był członkiem wielu towarzystw naukowych: Towarzystwa Naukowego we Lwowie (od 1924 r.), Polskiej Akademii Umiejętności (od 1931 r. - jej kontynuatorką obecnie jest Polska Akademia Nauk), Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (od 1933 r.), Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego (którego był Prezesem od 1958 r. do 1964 r.), Polskiego Towarzystwa Fizjopneumonologicznego oraz 10 międzynarodowych organizacji i towarzystw pediatrycznych. W latach 1931-33 był przewodniczącym Towarzystwa Przyjaciół Muzyki i Opery we Lwowie oraz dyrektorem Administracyjnym Opery Lwowskiej (w latach 1931-1933). Od 1946 r. był też członkiem Nadzwyczajnej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich. Był też członkiem Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej dla pracowników nauki oraz członkiem honorowym zagranicznych towarzystw pediatrycznych. Był też przewodniczącym Tow. Przyjaciół Muzyki i Opery we Lwowie oraz w latach 1931–33 dyrektorem administracyjnym Opery Lwowskiej.

Dziedzictwo i pamięć

Groër był człowiekiem wysokiej kultury osobistej, opanowanym, posiadającym osobisty urok i charyzmę. W dowód uznania za całokształt pracy zawodowej i społecznej został w 1957 r. odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Polonia Restituta. Rada Miasta Stołecznego Warszawy uchwałą z dnia 2 marca 1998 r. jednej z ulic w Dzielnicy Targówek (Osiedle Bródno) nadała imię Franciszka Groëra. Szkoda, że ten wybitny naukowiec nie patronuje żadnej ulicy bądź skwerowi w Otwocku. W 1973 r. nakładem Państwowego Zakładu Wydawnictw Lekarskich ukazała się książka pt. „Franciszek Groër życie i działalność”, zbiór wspomnień pod redakcja doc. dr med. Heleny Krukowskiej 

Zmarł 16 lutego 1965 r. w Warszawie. Pochowany został w rodzinnym grobowcu na cmentarzu Powązkowskim w kwaterze 16-2-25.

Przeczytaj również: