Czy Otwock ma… „rynek”? Historia placu, który zmienił miasto

Dzisiejsze miasto swoją historię rozpoczęło w 1877 r., w chwili uruchomienia stacji kolejowej Otwock. Od samego początku rozwijało się dość dynamicznie, ale bez przyjętej jakiejkolwiek koncepcji urbanistycznej czy nawet planu parcelacyjnego. Poskutkowało to chaotyczną i przypadkową zabudową, skupioną wzdłuż dawnych leśnych dróg i przecinek. Szczególnie widoczne jest to w centrum miasta. Dzisiejsze główne ulice – takie jak Świderska, Majowa, Kraszewskiego, Karczewska czy Żeromskiego – to właśnie pozostałości takich przypadkowych ciągów komunikacyjnych, powstałych z doraźnej potrzeby ludzi, a nie w wyniku przemyślanego planu. Dokładnie z tego samego powodu w Otwocku nie powstał plac centralny, zwany rynkiem, który pełniłby rolę handlowego serca powstającego osiedla.

Ale czy na pewno Otwock nie ma „rynku”?

Ostatnimi laty miasto przeżywa wielką metamorfozę. Po latach zastoju na całym jego terenie trwają prace modernizacyjne i upiększające. Jest to już trzeci taki okres w naszej historii. Pierwsze zakrojone na szeroką skalę działania mające na celu uporządkowanie i rozbudowę dynamicznie rozwijającego się Otwocka przeprowadzono w okresie międzywojennym, czego najlepszym przykładem jest zespół budynków magistratu, Park Miejski i Dom Uzdrowiskowy, czyli popularne „Kasyno”. W tym też czasie intensywnie brukowano ulice – co można zaobserwować podczas remontów – spod nawierzchni asfaltowej na światło dzienne wychodzą przedwojenne bruki.

Drugie urbanistyczne porządkowanie Otwocka miało miejsce już po II wojnie światowej, w latach 50. i 60. XX wieku. Wówczas całkowicie zmieniono wygląd centrum miasta – zarówno pod względem zabudowy, jak i siatki ulic. Powojenne centrum, położone pomiędzy torami kolejowymi na wschodzie, ulicą Staszica na zachodzie, Świderską na północy i Powstańców Warszawy na południu, charakteryzowało się dużym bałaganem urbanistycznym. Składało się głównie z drewnianych domów, sklepików, warsztatów i kramów – często obskurnych i chylących się ku ruinie. Dodatkowo przy dzisiejszej ulicy Powstańców Warszawy znajdowało się targowisko miejskie, którego uciążliwa lokalizacja, zarówno pod względem komunikacyjnym, jak i zapachowym, zmusiła władze do zajęcia się jego losem. Ówczesna Miejska Rada Narodowa wraz z pracownikami Urzędu Miasta podjęła trud opracowania spójnej koncepcji urbanistycznej przebudowy centrum.

Koncepcja przebudowy centrum

W latach 1956–1958 miejski Wydział Budownictwa pod kierunkiem architekta miejskiego, inż. arch. Jerzego Katkiewicza, opracował gruntowną koncepcję przebudowy, modernizacji i urbanizacji centrum Otwocka. Projekt ten przewidywał m.in. likwidację i przeniesienie targowiska miejskiego z dotychczasowej lokalizacji na plac przy ul. Batorego, a na uwolnionym terenie – budowę wielofunkcyjnego pawilonu handlowo-usługowego, założenie placu centralnego (czyli brakującego dotąd „rynku”), budowę osiedla mieszkaniowego w północnej pierzei placu oraz przebudowę i zmianę przebiegu ulic: Powstańców Warszawy, Andriollego i Karczewskiej.

Z dniem 1 stycznia 1958 r. Otwock został podniesiony do rangi powiatu miejsko-uzdrowiskowego oraz przeszedł największe w historii powiększenie terytorium – do granic miasta włączono wsie Mlądz, Wólka Mlądzka, Świerk i Jabłonna z przyległymi terenami. Nowo wybrana wówczas Miejska Rada Narodowa, pod przewodnictwem Henryka Gniewkowskiego, w dniu 2 kwietnia 1958 r. uchwałą zaakceptowała opracowany plan przebudowy centrum miasta, przygotowany przez zespół pod kierownictwem Jerzego Katkiewicza.

Likwidacja targowiska i powstanie rynku miejskiego

Jeszcze w tym samym roku przystąpiono do likwidacji targowiska przy ul. Powstańców Warszawy. Przedłużono ulicę Andriollego w kierunku ul. Górnej, jednocześnie likwidując fragment ul. Karczewskiej (na odcinku od ul. Bazarowej do Powstańców Warszawy). Po zakończeniu tych prac powstał prostokątny plac miejski, który w założeniach projektantów miał swoim wyglądem i charakterem nawiązywać do dawnych miejskich rynków – miejsca, którego Otwock wcześniej nie posiadał. Plac ten został ograniczony ulicami: Staszica, Powstańców Warszawy i nowo wytyczonym fragmentem ul. Andriollego.

Do 1961 r. wybudowano nowoczesny pawilon handlowy (częściowo piętrowy), zaprojektowany przez inż. arch. Andrzeja Condera. Wokół pawilonu – szczególnie od strony ul. Andriollego – wytyczono alejki i zieleńce, tworząc efektowny plac miejski. W 1964 r. plac otrzymał nazwę Placu XX-lecia PRL (obecnie Plac Niepodległości, gdzie dziś znajduje się Miejska Scena). Uroczyste otwarcie pawilonu handlowego miało miejsce 20 grudnia 1961 r.

W tym samym czasie, od strony północnej plac został zamknięty zespołem budynków o charakterze mieszkalno-handlowym, nazwanym Osiedlem Rynek I. Składały się na niego cztery połączone ze sobą bloki mieszkalne z lokalami handlowo-usługowymi na parterze. Projektantami osiedla byli Jerzy Katkiewicz i Lech Szewczyk. Przez wiele lat w tym ciągu handlowym działały znane w Otwocku sklepy, takie jak: Optyk, Pewex, AGD, bar mleczny czy popularna restauracja „Nowoczesna”.

Ten śródmiejski kompleks z placem centralnym, pawilonem handlowym i nowoczesną zabudową był przez wiele lat najładniejszym fragmentem Otwocka.

Kolejne plany przebudowy centrum

Sukces osiągnięty podczas realizacji Osiedla Rynek I zachęcił władze do opracowania kolejnego etapu przebudowy centrum – w latach 1966–1970 zaplanowano budowę Osiedla Rynek II, mającego składać się z tzw. punktowców, czyli pięciokondygnacyjnych bloków mieszkalnych. Finalnie osiedle to nie zostało zrealizowane, ale w ramach tej rozbudowy powstały: budynek Banku PKO i PZU przy ul. Powstańców Warszawy, pawilon handlowo-administracyjny PSS „Społem” oraz zespół pawilonów handlowych przy ul. Wawerskiej.

Trzeba przyznać, że podjęta wówczas przebudowa centrum Otwocka była prawdziwą urbanistyczną rewolucją. Wniosła porządek, estetykę i nowoczesność – była niewątpliwie korzystna dla mieszkańców i wizerunku miasta.

Przeczytaj również: